Bory Tucholskie i okolice obfitują w cenne przyrodniczo miejsca i nie sposób ich wszystkich wymienić. Najlepszym sposobem będzie więc przekonanie się o walorach turystycznych regionu na własnej skórze.
Bory Tucholskie to piękno lasów i bogactwo przyrody. Wokół tych gęstych borów, które stanowiły postrach i przestrogę utworzyło się wiele legend, w tym ta najbardziej popularna, czyli o Borowej Ciotce. Bòrowô Cotka jest postacią raczej łagodną. Dobrych ludzi nakarmi, ugości, otoczy opieką. Tych jednak, co las niszczą, łamią młode drzewa, zrywają kwiaty, sama źle traktuje. Potrafił zamienić ich w jałowiec lub wysłać na nich chmurę komarów, os lub żmij. Należy więc mieć się w borowym lesie na baczności. Pani Kaszubskiego Lasu wymierza w nim bowiem sprawiedliwość.
Do dyspozycji mamy liczne szlaki piesze, jak między inymi:
Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego (czerwony) - długość: 58,8 km
Szlak Brdy (niebieski) 48,8 km
Szlak “Cisów Staropolskich” (zielony) – długość 26,7 km
Szlak Wielkiego Kanału Brdy (zielony) - długość 15,6 km
Szlak im. L. Wyczółkowskiego (żółty) – długości 76 km
Szlak im. K. Sulisławskiego (czarny) – długości 25,5 km)
Szlak im. dr. K. Karasiewicza (zielony)
Szlak Partyzantów AK (niebieski) – długości 103 km
Szlak Rzeki Zbrzycy (niebieski) - długość 45,4 km
Szlak Zaborski (zielony) - długość 42,9 km
Szlak Kręgów Kamiennych (zielony) - długość 93,6 km
Szlak im. J. Zbruskiego (żółty) - długość 25,6 km
Szlak Strugi Siedmiu Jezior (zielony) - długość 47,9 km
Szlaki rowerowe:
Szlak Borowej Ciotki (czarny)
Bydgoszcz – Chojnice (niebieski)
Greenway Naszyjnik Północy
Doliną Brdy (czerwony)
Gołąbkowy (czerwony)
Trzy Akwedukty (żółty)
Tuchola – Bachorze (czarny)
oraz Kaszubska Marszruta – przeczytasz o niej tutaj
oraz szlaki kajakowe – częściowo opisane tutaj
Ze względu na bogactwo cennej fauny i flory region szczyci się 1 parkiem narodowym (opisanym tutaj), 4 parkami krajobrazowymi, obszarami chronionego krajobrazu oraz terenami objętymi ochroną Natura 2000. Niezliczone są tu również rezerwaty przyrody. Lasy Państwowe stworzyły w południowo-wschodniej części Borów Tucholskich Leśny Kompleks Promocyjny Bory Tucholskie, którego celem jest zrównoważona gospodarka leśna, ochrona środowiska oraz leśna edukacja społeczeństwa.
Najcenniejszym elementem Tucholskiego Parku Krajobrazowego jest rzeka Brda. Meandrująca rzeka wraz z doliną należy do najpiękniejszych krajobrazowo rzek w Polsce. W celach ochrony jej walorów powstał Rezerwat Przyrody Dolina Rzeki Brdy, który obfituje w starorzecza, liczne pomniki przyrody oraz stanowiska roślin chronionych. Dolina Brdy tworzy kaskady, wiry, osuwiska, miejscami przypomina górską rzekę o dużym spadku, a jej piękno potęgują rosnące wzdłuż brzegów bory sosnowe, grądy, olsy i łęgi.
W granicach Tucholskiego Parku Krajobrazowego znajduje się Rezerwat przyrody Źródła Rzeki Stążki z okolicznym lasami oraz rezerwatami Bagno nad Strążką i Bagno Grzybna chroniącymi torfowiska z unikalną florą gatunków reliktowych, chronionych, rzadkich w skali kraju.
Na terenach dolin Brdy i Strążki utworzono Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Dolina Brdy i Stążki Natura 2000, który ma na celu ochronę bobra, wydry, traszki, minoga, bolenia czy sasanki otwartej.
W niedalekiej odległości od Tucholskiego Parku Krajobrazowego znajduje się najstarszy w Polsce rezerwat przyrody, który już od ponad 190 lat chroni wiecznie zielonego i długowiecznego cisa pospolitego. Rezerwat "Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" w Wierzchlesie jest najliczniejszym skupiskiem cisa na stanowisku naturalnym w Europie. Malarz Leon Wyczółkowski, którego imieniem nazwano rezerwat nazywał go Świętym Gajem, i rzeczywiście jest to baśniowe miejsce, gdzie pod koronami drzew tworzy się magia.
Cisy podziwiać możemy również w Rezerwacie Przyrody Cisy nad Czerską Strugą lub Rezerwacie Jelenia Góra.
Na historycznej Ziemi Zaborskiej, dziś gminy Brusy i Chojnice, powstał w 1990 roku Zaborski Park Krajobrazowy. W granicach parku znajdują się rezerwaty przyrody chroniące jeziorka leśne i torfowiska z ich roślinnością. Park należy do programu Natura 2000, który obejmuje:
Obszary specjalnej ochrony ptaków – „Wielki Sandr Brdy” i „Bory Tucholskie”
Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty – „Sandr Brdy”, „Czerwona Woda pod Babilonem”, „Las Wolność”, „Doliny Brdy i Chociny” i „Ostoja Zapceńska".
Sandr Brdy jest szczególnie cenny pod względem walorów przyrodniczych. 30% obszaru zajmują cenne siedliska licznych gatunków chronionych roślin i zwierząt. Teren ten jest wyjątkowy ze względu na swoją zróżnicowaną rzeźbę polodowcową, na którą składa się rzeka Brda wraz z licznymi dopływami, jeziorami i starorzeczami oraz wydmy, wrzosowiska, murawy, łąki i torfowiska, a przede wszystkim zróżnicowane pod względem gatunkowym lasy.
Tereny Natura 2000 są idealnymi miejscami dla obserwatorów przyrody, fotografów czy ornitologów.
Ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe i krajobrazowe terenów położonych w środkowym biegu rzeki Wdy w 1993 roku utworzono Wdecki Park Krajobrazowy. Park charakteryzuje się skupiskami jarzębu brekinii oraz stanowiskami licznej populacji ptactwa wodnego i błotnego. Wodno-torfowiskowa roślinność objęta jest ochroną pod postacią rezerwatów przyrody. Wdecki Park Krajobrazowy słynie z licznych stanowisk zimorodków.
W wielu miejscowościach na terenie parku zachowała się charakterystycznych dla Borów Tucholskich drewniana zabudowa z XIX i początku XX wieku.
Królową Wdeckiego Parku Krajobrazowego jest jednak Czarna Woda, czyli rzeka Wda, druga po Brdzie najważniejsza i najpiękniejsza rzeka Borów Tucholskich. Głęboko wcięta w sandr rzeka przypływa przez fragmenty naturalnych lasów liściastych i łąki śródleśne. Za najpiękniejszy uważa się środkowy odcinek między miejscowością Tleń a ujściem Brzezianki, poniżej którego Wda tworzy pętlę zwaną uroczyskiem "Krzywe Koło". Liczne meandry oraz duży spadek zwiększają jej atrakcyjność w oczach kajakarzy, przez których jest chętnie wykorzystywana.
Gdy zapragniemy już trochę cywilizacji warto odwiedzić Tucholę. Znajduje się tu Muzeum Borów Tucholskich obrazujące codzienne życie Borowiaków (więcej na ich temat tutaj) oraz faunę i florę Borów Tucholskich. Dobre miejsce na rozpoczęcie borowiackiej przygody. Przyjemna jest również zabytkowa tucholska starówka z średniowiecznym układem urbanistycznym i zachowanymi fragmentami murów miejskich z XIV i XV wieku.
Dla fanów sportów wodnych Bory oferują wiele szlaków kajakowych. Możemy wypożyczyć łódkę lub po prostu popływać w licznych tu jeziorach.
Przed podróżą warto zapoznać się z zawartością stron internetowych Parków: Tucholskiego, Zaborskiego, Wdeckiego oraz Parku Narodowego Bory Tucholskie. Przy stosunkowo małej ilości dostępnych papierowych publikacji na temat okolicy strony parków są najlepszym źródłem wiedzy poznawczej terenu.
Cały obszar Rezerwatu Biosfery z parkami, rezerwatami oraz okolicznymi terenami zielonymi i miejscowościami nie jest masowo eksploatowany, nie spotkamy tu tłumów turystów. Zdecydowanie dominuje tu las. Jednak z roku na rok wzrasta świadomość mieszkańców o atrakcyjności turystycznej regionu, nie zabraknie więc miejsc noclegowych, sklepów czy wypożyczalni sprzętów.
Warto dodać, że Bory Tucholskie są słabo zaludnione a przede wszystkim słabo uprzemysłowione dzięki czemu jest to obszar gdzie bez wątpienia króluje przyroda, a ingerencja człowieka jest zminimalizowana.
Przeczytaj więcej o Borach Tucholskich: